28 PRZEJAZD KOLEJOWY - STRZEŻ SIĘ POCIĄGU - o wykroczeniach i zagrożeniach związanych z transportem kolejowym. Wypadki drogowe związane z transportem kolejowym zwracają swoją szczególną uwagę opinii publicznej, między innymi poprzez makabryczność ich skutków. Warto więc przyjrzeć się statystykom policyjnym w tym zakresie, w celu oceny skali zjawiska. Trzeba jednocześnie wskazać, że w Polsce na czynnych liniach kolejowych znajduje się ponad 12 tys. przejazdów kolejowych[1]. W 2016 roku odnotowano 55 wypadków na niestrzeżonych przejazdach kolejowych, w których zginęło 26 osób, a 50 zostało rannych. Jednocześnie na strzeżonych przejazdach kolejowych doszło do 18 wypadków drogowych, w których zginęło 5 osób, a rannych zostało 20 uczestników ruchu drogowego[2]. W roku 2017 odnotowano 43 wypadków na niestrzeżonych przejazdach kolejowych, w których zginęło 19 osób, natomiast 49 osób zostało rannych. Na strzeżonych przejazdach kolejowych doszło do 14 wypadków, w których zginęło 6 uczestników ruchu drogowego, natomiast 26 osób zostało rannych[3]. W roku 2018 odnotowano 53 wypadki na niestrzeżonym przejeździe kolejowym, w których zginęło 27 osób, natomiast rannych zostało 71 osób. Jednocześnie na strzeżonym przejeździe kolejowym doszło do 14 wypadków, w których zginęło 7 osób, a rannych zostało 9 uczestników ruchu drogowego[4]. Powyższa statystka powinna prowadzić do dwóch wniosków. Po pierwsze mimo licznych kampanii społecznych, liczba wypadków oraz poszkodowanych nie zmalała znacząco, a w niektórych kategoriach nawet wzrosła. Po wtóre, widoczna jest rażąca przewaga zarówno w liczbie zdarzeń i poszkodowanych w ruchu drogowym w miejscach, w których występują przejazdy kolejowe niestrzeżone - co powinno być cenną wskazówka dla organów dążących do zmniejszenia liczby takich zdarzeń. Przejdźmy teraz do podstawowej funkcji prawa karnego - czyli do funkcji prewencyjnej. Przyjrzymy się więc uregulowaniom kodeksowym w zakresie zasad jakich uczestnik ruchu drogowego powinien przestrzegać poruszając się po lub w bezpośredniej bliskości infrastruktury kolejowej. Na wstępie należy wskazać, że prawo o ruchu drogowym daje upoważnienie pracownikowi kolejowemu na przejeździe kolejowych do kierowania ruchem, w związku z czym uczestnicy ruchu drogowego powinni stosować się do poleceń oraz sygnałów wydawanych przez taką osobę. Na marginesie dla naszych pieszych czytelników chcę wskazać, że piesi mają bezwzględny zakaz chodzenia po torowisku, wchodzenia na torowiska, gdy zapory lub półzapory są opuszczone lub ich opuszczanie rozpoczęto, a także zwalniania kroku lub zatrzymywania się bez uzasadnionej potrzeby podczas przechodzenia przez torowisko. Generalną zasadą w ruchu drogowym, dotycząca pojazdów szynowych, jest zobowiązanie kierującego do ustąpienia miejsca nadjeżdżającemu pojazdowi szynowemu, jeśli znajduje się na części jezdni, po której takie pojazdy się poruszają. Następnie należy wskazać, że kierujący pojazdem zbliżając się do przejazdu kolejowego oraz przejeżdżając przez ten przejazd, jest zobowiązany zachować szczególną ostrożność, a także przed wjechaniem na ten przejazd upewnić się, czy nie zbliża się pojazd szynowy. Taki kierowca musi również przedsięwziąć szczególne środki ostrożności, jeżeli w skutek mgły lub z innych powodów przejrzystość jest zmniejszona. Nie zapominajmy również o konieczności zastosowania się do znaków STOP, w miejscach w których na przykład z powodu braku umiejscowienia zapór, przejazd nie jest strzeżony. Co więcej, kierujący dojeżdżając do przejazdu kolejowego, zobowiązany jest prowadzić pojazd z taką prędkością, aby mógł go zatrzymać w bezpiecznym miejscu, gdy nadjeżdża pojazd szynowy lub gdy urządzenie zabezpieczające lub dawany sygnał zabrania wjazdu na przejazd. W razie unieruchomienia pojazdu na przejeździe kolejowym, kierujący zobowiązany jest niezwłocznie usunąć pojazd z przejazdu, a jeżeli nie jest to możliwe, ostrzec kierującego pojazdem szynowym o tym niebezpieczeństwie. Oprócz powyższych nakazów, prawo o ruchu drogowym zawiera również szereg zakazów w omawianym zakresie. Kierującemu pojazdem zabrania się więc: objeżdżania opuszczonych zapór lub półzapór oraz wjeżdżania na przejazd, jeżeli opuszczanie tych urządzeń zostało rozpoczęte, a co więcej ich podnoszenie nie zostało zakończone; wjeżdżania na przejazd, jeżeli po drugiej stronie przejazdu nie ma miejsca na kontynuowanie jazdy; wyprzedzania pojazdu na przejeździe kolejowym i bezpośrednio przed nim; omijania pojazdu oczekującego na otwarcie ruchu przez przejazd, jeżeli wymagałoby to wjechania na część jezdni przeznaczoną dla przeciwnego kierunku ruchu. Prawo o ruchu drogowym zawiera również zakaz zatrzymywania się pojazdu na przejeździe kolejowym oraz w odległości mniejszej niż 10 m od takiego przejazdu, a więc jest to reguła wspólna z zakazem zatrzymywania pojazdu na skrzyżowaniu. Jednocześnie zabrania się postoju pojazdu przed i za przejazdem kolejowym, po obu stronach drogi, na odcinki od przejazdu kolejowego do słupka wskaźnikowego z jedną kreską. Złamanie powyższych zakazów i nakazów może wiązać się z odpowiedzialnością wynikającą z prawa wykroczeń. A co z odpowiedzialnością cięższego kalibru - odpowiedzialnością karną. Trzeba wskazać, że z reguły w pociągach pasażerskich przebywa wielu pasażerów, zaś przejazdy pociągów towarowych, jak i same pociągi, wiążą się z przewozem mienia o znacznej wartości. Sprowadzenie katastrofy w ruchu lądowym, zagrażającym życiu lub zdrowiu wielu osób albo w mieniu o wielkich rozmiarach, czy też sprowadzeniem bezpośredniego niebezpieczeństwa takiej katastrofy jest już nie wykroczeniem, a przestępstwem. Podobnie, kto naruszając, chociażby nieumyślenie, zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, powoduje wpadek, w którym inna osoba odniosła stosowne obrażenia ciała, ciężki uszczerbek zdrowia lub śmierć, również podlega odpowiedzialności karnej, nie wspominając już o surowszej odpowiedzialności - jeśli sprawca znajdował się w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia. Pozostało nam jeszcze opisać zagadnienie, o którym wielu kierowców nie ma pojęcia -tj o uprawnieniach w powyższych zakresie Straży Ochrony Kolei, czyli popularnych „sokistów”. Otóż ustawa o transporcie kolejowym wskazuje, że funkcjonariusz służby ochrony kolei ma prawo do legitymowania osób podejrzanych o pełnienie wykroczenia lub przestępstwa, a także legitymowania świadków tych zdarzeń, w celu ustalenia ich tożsamości, a także zatrzymywania i kontroli pojazdu drogowego, poruszającego się na obszarze kolejowym i przyległym pasie gruntu, w przypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia przy użyciu tego pojazdu. Funkcjonariusz straży ochrony kolei może również nałożyć na nas mandat w powyższych zakresach lub wystąpić do sądu z wnioskiem o ukaranie. Jednakże, by funkcjonariusz służby ochrony kolei mógł mandat nałożyć, musi posiadać upoważnienie do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego, wydane przez komendanta straży ochrony kolei, komendanta oddziału okręgowego straży ochrony kolei lub komendanta oddziału rejonowego straży ochrony kolei. Na czynności funkcjonariusza zaś, przysługuje nam zażalenie do właściwego miejscowo prokuratora. Ale czy funkcjonariusz tej formacji może nałożyć mandat karny na kierowcę? Niestety okazuje się, że w niektórych przypadkach może. Wynika to z szeregu przepisów rozporządzeń - otóż zgodnie z Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 31 marca 2003 r. w sprawie określenia wykroczeń, za które funkcjonariusze straży ochrony kolei są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego, oraz zasad i sposobu wydawania upoważnień, funkcjonariusze straży ochrony kolei są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego na obszarze kolejowym, pociągach i innych kolejowych pojazdach szynowych, wskazanych w art. 54 kw. Zatrzymajmy się na chwilę - tacy funkcjonariusze mogą więc nakładać mandaty karne tylko na wyżej wymienionych obszarach (tj. na obszarze kolejowym, pociągach i innych kolejowych pojazdach szynowych). O ile ostatnie dwa obszary kierowców nie interesują, to obszar nazwany kolejowym, może budzić słuszne wątpliwości. Z pomocą przychodzi nam wcześniej wspominana ustawa o transporcie kolejowym, która obszar kolejowy definiuje jako powierzchnię gruntu określoną działkami ewidencyjnymi, na której znajduje się droga kolejowa, budynki, budowle i urządzenia przeznaczone do zarządzania, eksploatacji i utrzymania linii kolejowej oraz przewozu osób i rzeczy. W związku z powyższym, przejazd może zawierać się w tej definicji. Następnie, przepis wyżej wskazanego rozporządzenia odsyła nas do przepisu materialnego prawa wykroczeń, tj. do art. 54 kw, który stanowi: Kto wykracza przeciwko wydanym z upoważnienia ustawy przepisom porządkowym o zachowaniu się w miejscach publicznych, podlega karze grzywny do 500 złotych albo karze nagany. Pozostaje nam ustalić, co kryje się za sformułowaniem „wydane z upoważnienia ustawy przepisy porządkowe”. W tym zakresie należy wskazać Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 listopada 2004 r. w sprawie przepisów porządkowych obowiązujących na obszarze kolejowym, w pociągach i innych pojazdach kolejowych. W tym rozporządzeniu znajdziemy enumeratywnie wymieniony katalog przepisów (jest to katalog zamknięty, co oznacza że SOK nie może karać nas mandatem za czyn spoza tego katalogu), wśród których kierowców powinny zainteresować najbardziej następujące przepisy, które zakazują: przechodzenia i przejeżdżania przez tory w miejscach do tego niewyznaczonych; tarasowania torów i torowisk, dróg ewakuacyjnych oraz przejść dla pieszych; pozostawiania na przejazdach, przejściach i torach zwierząt, pojazdów lub innych rzeczy przechodzenia i przejeżdżania oraz przepędzania zwierząt przez przejazdy lub przejścia, gdy zbliża się pociąg lub inny pojazd kolejowy, a przejazdy lub przejścia nie są zabezpieczone urządzeniami, zapory są zamknięte, zamykanie ich zostało rozpoczęte lub otwarcie niezakończone, zbliżanie się pociągu lub innego pojazdu kolejowego zapowiada sygnalizacja świetlna lub akustyczna, zatrzymanie nakazuje sygnał dawany przez pracownika zarządcy lub przewoźnika kolejowego. Za powyższe naruszenia funkcjonariusz Straży Ochrony Kolei może nas ukarać mandatem karnym. Jak rozpoznać funkcjonariusza Straży Ochrony Kolei? Tu z pomocą przychodzi nam Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 11 września 2014 r. w sprawie określenia umundurowania, legitymacji, dystynkcji i znaków identyfikacyjnych funkcjonariuszy straży ochrony kolei, które w swojej treść przedstawia nam graficznie umundurowanie strażników. Poniżej kilka przykład zaczerpniętych z wyżej opisanego rozporządzenia. Podsumowując należy wskazać, że zagrożenie dla kierowców i pieszych związanych z transportem kolejowym istnieje i jest realne. Natomiast analiza ilości odnotowanych wypadków i ich skutków w ujęciu zdarzenia na przejazdach strzeżonych i niestrzeżonych jasno wskazuje, że w celu zmniejszenia liczby tych o najbardziej tragicznych w skutkach, należałoby zwiększyć bezpieczeństwo na przejazdach kolejowych ale od strony infrastruktury. Takie działanie byłoby z pewnością bardziej efektywne niż zwiększanie uprawnień kolejnej służby w kraju, która defacto służbą w ujęciu policji czy GITD nie jest, o czym czytamy od jakiegoś czasu w doniesieniach prasowych. W razie kłopotów od razu zapytaj prawnika, nie czekaj Adam Nawrocki z [1] [2] Komenda Główna Policji, Biuro Ruchu Drogowego w Wypadki drogowe w Polsce w 2016 roku s. 19, Warszawa 2017 [3] Komenda Główna Policji, Biuro Ruchu Drogowego w Wypadki drogowe w Polsce w 2017 roku s. 17, Warszawa 2018 [4] Komenda Główna Policji, Biuro Ruchu Drogowego w Wypadki drogowe w Polsce w 2018 roku s. 19, Warszawa 2019.